زندگي، آه زندگي

(( شخم بهاره ما

امسال

نه با خيش بود

نه با دست

شخم بهاره ما

امسال

با سر نيزه بود. ))

( مكث. جلوي صحنه. خيره در تماشاگران )

((سر نيزه‌هاي شُسته

اما

در آفتاب بهاري برق مي‌زند))

بارانِ ماهِ تير

تير باران

دستي با سرپنجه‌ي خونريز سينه‌اش را تا كتف شكافت و خون جوانش را بر زمين ريخت. خبر را در آغاز تيرماه، ماهِ تيرباران همه شنيديم. سعيد سلطانپور، شاعر، نويسنده و بازيگرِ تئاتر در شامگاه 31 خردادِ 1360 و در پايانِ يك نمايشِ سهمگين، ديگر قدم از قدم برنداشت و ماندگار شد آنطور كه بود يا مي‌شناختم در لايه لايه‌ي ياد و هوشِ ما. تهران ـ اول تيرماه 1360

نوشتم و چند بار خواندمش. سر بلند كردم و ... سعيد در آستانه‌ي در بود، با پوشه‌اي از دست نوشته در دست. خسته نبود. " برق آفتاب تويِ شيشه‌ي عينِكش بود‌". (( آفتابي در چشم )).

ما با هم قرار ديدار نمي‌گذاريم. به ياد ندارم كه در پايانِ هر ديدار جز " به اميد ديدار" به هم گفته باشيم. من همواره اميد ديدارش را دارم. قدمش رويِ چشم. اين تنها قرار ماست. كتابي رويِ نوشته سُراندم. ديد و خنديد:

سعيد: ـ چي مي‌نوشتي در اين دير وقت شب؟ شعر؟

شهرزاد: ـ تو شاعري!

شهرزاد: ـ تو كه حالا رويِ صحنه‌اي.

سعيد: ـ ديشب شبِ آخر بود. اجراي آخر بود. نشنيدي مگر!؟ خبر نرسيد؟

شهرزاد: بغض من و خنده‌ي او ...

" جگر خراش بود خبر، سعيد جان. خبر رسيد. خبر رسيد. "

گريه كردم. خنديد. ...

سعيد: ـ چي مي‌گفتند ملت؟ نشنيدي؟

( سعيد ليوان آب را از روي ميز بر مي‌دارد و با مكثي به لب نزديك مي‌كند.)

شهرزاد: ـ مي‌گويم؛ ـ نقشِ آخرِ تو باز نقشِ اول بود.

( سعيد ليوان را سر جايش مي‌گذارد.)

... دستش رويِ شانه‌ام.

سعيد: ـ نمايشِ ديروز تك نفره نبود رفيق! ما 9 بازيگر بوديم رويِ صحنه، همه نقش اول!

(( با عشقِ نان وُ عشق گل آغاز كرديم

با عشقِ سهم همگاني‌ي آب و درخت

سهم مدرسه

سهم نيمكت‌هاي چوبي

سهم دانه

و سهم خاك

سهم كارخانه

و سهم كار

سهم جنگل وُ رودها وُ معدن‌ها

سهم بي پايان آزادي

آزادي

آزادي

سهم شادي

و سهم فردا))!

تئاترِ مستند بود. يك "واو" هم تن به خفتِ سانسور نداديم رويِ سن.

شهرزاد: ـ با هيچ تعريفي تئاتر نبوده هر آنچه از دشنه و تير كه بر پيكرتان نشسته. ساده نگير. كار آن‌ها جدي است.

شهرزاد: ـ نه، اگر كه نخندي!

سعيد: ـ مگر مي‌شود كه نخنديد!؟

(بلند مي‌خندد.)

شهرزاد: ـ تو آشكارا پنهان كاري مي‌كني! مدام سرك مي‌كشي و پيدا و پنهان جا

عوض مي‌كني.

( مكث )

تصوير، مي‌گويم؛ ـ گاو پيشاني سفيد ... "برهنه و خالي"، "در جنگي

نابرابر وُ خونين، به وسعت تاريخ طولاني"

شهرزاد: ـ نگاه در نگاهِ هم، سكوت مي‌كنيم.

...

سعيد: ـ تاريخ ...! كُجا هستم، چه هستم من در اين تاريخ؟

شهرزاد: ـ (( زيبايي‌اي دلاور، زيبايي ))

(( كابوسِ خون و خشم خيابان را

در خاطراتِ خُفته‌ي تابستان

بيدار ...)) مي‌كني

سعيد: ـ مي كُند! يك؛ دست تويِ قصه و شعرِ هر كس كه مي‌بري، دست توي شعر

سه؛ ...

شهرزاد: ـ سه! ... (( وقتي كه خنده‌هايت، غوغاي شور و نور

در قلبِ شبگرفته‌ي اين تنگناي سرد

رنگين كمانِ همهمه مي‌بندد

و چشم‌هاي پاكِ تو

اين چشمه‌هايِ مهر

با شوقِ كودكانه مي‌خندد

زيبايي‌اي دلاور، زيبايي ))

... (( زيبايي اي دلاور، زيبايي )) مي‌داني

(( و با دو پاروي خون

درونِ قايق سوزانِ شعر و شور و خِرد

بر آبكوهه‌ي سانسور و قتل، ... )) مي‌راني ( مي‌رانم )

مثلِ تنوره‌هاي گُدازانِ گرد باد

از خِطه‌هاي ميهن خون آلود

مي‌رويم

و شعله مي‌كشم از كوره‌هاي آتشباد

و نام سوختگانِ كوير و بندر را

(( ميان خرمنِ خاكستر و تهاجم باد ))

به زخم خنجر خونينِ نعره مي‌كوبم

... (با خروشِ بر خاك افتاده‌اي كه بخواهد بر‌خيزد.)

(( من هستم آري، هر زمان جايي

ورزاو سُرخي، بسته با گاو آهن تاريخ

تا زير و رو دارم، به خيش خشم

خاك كهنه را

همدوشِ ورزاوان

تا گندم از آهن برويد

آهن از گندم

چون مته و چان، روي آهنبرگ و خرمنخوشه مي چرخم

شانه به شانه

با فلز تاوان

زمين كاوان))

بشنو! بشنو! ؛ (( اين نعره‌ي من است

اين نعره‌ي من است كه روي فلات مي پيچد )) اكنون

(( اين نعره ي من است كه مي‌روبد

خاكستر زمان را

از خشم روزگار))

آنك، ابر

ديگر نمي‌توانم

اينك، رعد

ديگر نمي‌توانم

هان

رگبار

ديگر نمي‌توانم ... ))

سعيد: ـ ... (( من، قلب من

(( قلب جوان من ))

(( افتاده روي خاك گريزنده‌ي كوير

پيچيده در حريق گريزانِ گردباد

روي فلات ويران مي‌چرخد))

(( قلب مرا برداريد

از خاك هايِ گلگون ))

(( اين لاله ي شكفته ي شرقي را برداريد ))

(( اين لاله ي شكفته ي ملي را برداريد ))

(( از باغِ خونِ ملت ))

(( من، قلب من

قلب مرا برداريد

... از خاك‌هاي گلگون ))

شهرزاد: ـ من از خود مي‌پرسم؛ (( با صد هزار در قفس آيا چه رفته است؟ ))

(( با صد هزار در قفس آيا چه رفته است؟ ))

با صد هزار جنگل

با صد هزار شهر

با صد هزار سُرخ، كه روي شمال شب راندند

و روي شاخسار خيابان‌ها

در كوچِ ناگهان زمستاني

رگبارِ بالِ خونين افشاندند‌))

از شاخه ي زبان تو پرواز مي‌كنند

زيبايي اي دلاور، زيبايي ))

(( ديگر نمي‌توانم

با رنجِ واقعيت

و با تصور خونينِ عشق و آزادي

صداي تند و تواناي روزگارم را

به دره‌هايِ عميقِ سكوت مي ريزم

مگر بلرزد باز اين نواحيِ بيداد

به نعره‌هايِ توانايِ بهمنِ فرياد ))

(سكوت)

شهرزاد: (( چو شاخه‌ي شكسته

سر مي‌نهد به سينه‌ي ديوار )) " سعيد "

(( و با دهاني از عشق و آفتاب و جنون ))

(( حماسه مي‌سرايد با بانگِ ملتي مغلوب ))

بشنويد:

سعيد: ـ (( صبحي اگر در باغِ برف آلود خواهد رُست ...))

صبحي (( ... كه بر سپيدِ سرد، سُرخ تُند مي‌كارد ))

(( صبحي همان در دور دستان

يا همين نزديك ))

مي‌رويد از ايمان ...

(( مي رويد از گندم

مي‌رويد از فولاد

مي‌رويد از پشتِ تلاشِ شانه و بازو

مي‌رويد از گُلمشت

مي‌رويد از ماشه

مي‌رويد از زندان

مي‌رويد از ديوارهايِ سرد تو در تو

شهرزاد: ـ مي‌رويد از گُلشانه‌هاي پنبه، از چشمه‌هايِ دردناكِ مس

مي‌رويد از نوچ برنج، از ريوه‌هاي چاي

مي‌رويد از آوندهاي فندق وُ بادام

سعيد: ـ مي‌رويد از درياي سبز نخل

مي‌رويد از فيروزه و ماهي

مي‌رويد از اعماق آتش‌هاي تاريك جنوب تفته‌ي روشن

شريانِ خونِ خام "نفت خام"

شهرزاد: ـ مي‌رويد از موجِ شمال سبز

از آيينه‌ي آوان

(سعيد همراهي مي‌كند.)

مي‌رويد از اوج جنوب سرخ

از درياي آلاوان ))

سعيد: ـ (( از تايبادِ تفته تا سُومار

از جنگل نوسور تا زابل ))

(( مي‌رويد از گُلبندهاي نيشكر، از برگ هاي رود

مي‌رويد از درياي ابريشم

مي‌رويد از چشمان چانُچو، پُشته‌ي گالي

مي‌رويد از دالِ سُتُرگِ كوهي، از شاخ درشت دام

مي‌رويد از تارِ نگاه وُ پودِ خون،

از مشرق قالي

شهرزاد: ـ مي‌رويد از گُل

زعفران

زيتون ))

سعيد: ـ (( مي‌رويد از اَخم دماوند، از خَم الوند

مي‌رويد از شادي

مي‌رويد از لبخند

مي‌رويد از پيشاني خونينِ آزادي ))

شهرزاد و سعيد: ـ (( صبحي همان در دور دستان

يا همين نزديك ))

(( مي‌رويد از امروز ))

(( مي‌رويد از انسان ))

آتشِ رنگ فرو ريخته روي لبِ من ))

از لب بام فرو ريخته ابريشم نور ))

مي‌زند آبي بر آتشِ تُندِ تب من

به سر آمد شبِ من )) (!؟‌)

( مكث. سعيد دست نوشته‌ها را به شهرزاد مي‌سپارد.)

اين ... نمايشنامه‌ي مرا اگر خواستي دست بگير، كار كن.

اسمش هست؛ (( دسته گلي در دهان )) ... (( گلوله‌اي در چشم ))

شهرزاد: ـ مي‌داني كه، كارگردان نيستم. بازيگرم.

سعيد: ـ خيلي خوب، بازي كن. بيا بازي كن.

سعيد: ـ فكر كن. ولي بازي كن! يك رُل برايت دارم. روي نقشت ضربدر زده‌ام. بازي كن. كار

مي‌كنيم.

به خودِ خودِت!؟

( سكوت )

دارم. گُمش نكني لطفا. توي اين همه خِرت و پِرت رويِ ميزت گُم و گور نشود!

...

از ياد نبري!

شهرزاد: ـ هرگز از ياد نمي‌برم. ـ در خنده مي‌گريم... هرگز از ياد نمي‌برمت. هرگز از ياد

نمي‌برمت.

مي‌دانم تئاتر مستندِ مرا هنر نمي داني!

شهرزاد: ـ زير لب زمزمه مي كنم " به اميدِ ديدار " و از جا بر مي‌خيزم به بدرقه‌اش.

كاش اولِ كار اين حرف را پيش مي‌كشيدي سعيد جان! نه آخرِ كار. بحث بر سرِ حديثِ زندگي ست. نه هنر! نه تئاتر!

(( فلات را بنگر!

درياي وحشت انگيزي ست

كه موج مي‌زند از خونِ عاشقانه‌ي ما ))

صليب سوخته‌ي گورهاي دريايي ست ))

(( ... وَ تورِ " كهنه‌ي صياد " هايِ جلگه‌ي خون

از اين تلاطم مغلوب، مرده مي‌گيرد ))!

( هر دو بي قرارند. )

سعيد: ـ (( ... كجاست قايقم اي موج

كجاست قايقم اي خون

كجاست پاروها ))

شهرزاد: ـ (( ... در اين فلاتِ " گل خون " وُ ساقه‌ي زنجير ...))

(( بر اين كرانه‌ي خوف ))

سعيد: ـ (( ... هنوز پرچم خون منست

در كف موج

صداي موج، صداي منست

مي‌دانم ))

كجاست قايقم اي موج

كجاست پاروها )) (( كُجاست پاروها ... ))

(سكوت)

شهرزاد: ـ مي‌رود وَ مي‌مانم. مي روند و مي‌مانيم.

(( مثلِ نسيم آمدي از دور دستِ شب (( آمدم ))

مثلِ كبوتري

با بال هايِ خسته

آويخته به خنجرِ منقار

دريايي از تغزلِ سرخ ستارگان ))

به روي دستنوشته‌ها دست مي‌كشم. پتو و پرده را كنار مي‌زنم. پنجره‌ام را باز مي‌كنم. و به " باز تابشِ پرتُوِ خورشيد از پنجره‌ي همسايه، رويِ ديوارِ بلندِ روبرو‌"، خيره مي‌مانم.

... دست را سايبانِ چشم هاي پُر مهرش مي‌كند و لب به خنده، نگران مي‌پرسد:

سعيد يا سعيدي از ميانِ تماشاگران: ـ چطورم اين جوري، با عينك؟

اين ريختي هم مرا خواهند شناخت؟

شهرزاد: ـ نه، اگر كه نخندي!

سعيد: ـ مگر مي‌شود كه نخنديد!؟

شهرزاد: ـ بلند مي‌خندد و با خنده‌اش در آفتاب حل مي‌شود؛

با " كبوتري در دهان "

" فردايي در چشم"،

"برهنه و خالي"،

در جنگي نابرابر و خونين به وسعتِ تاريخ طولاني!

تهران ـ دوم تيرماه 1360

جنگي نابرابر و خونين به وسعتِ تاريخ طولاني!

تا به كِي ...؟ تا به چند ...؟

( سكوت )

( شهرزاد، مكان و زمانِ اجراي نمايش را بيان مي‌كند.)

( مكث. پرسش از خود و از ديگران )

" خواب خونينِ خطرمند گذشت

به سر آمد شبِ من "!؟

( سكوت )

( بازيگر نقشِ شهرزاد، با نمايشنامه به جايگاهِ تماشاگران باز مي‌گردد. چراغ مطالعه روشن مي‌ماند.)

***

فرانكفورت 8.، 6، 1379

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1ـ شعرهايِ داخل (( )) به نقل از دفترهايِ ‹‹ آوازهاي بند ››، ‹‹ از كشتارگاه ›› و نيز شعرِ بلندِ ‹‹جهان كمونيست››؛ سروده‌يِ سعيد سلطانپور

2ـ اجراي آوازيِ تمامي، يا بخش‌هايي از سروده‌ها را پيشنهاد مي‌كنم.

3 ـ اجراي متن كاملِ اين نمايشنامه آزاد است.